Решаем вместе
Не убран мусор, яма на дороге, не горит фонарь? Столкнулись с проблемой — сообщите о ней!
Меню
12+

Сетевое издание "Редакция "Голос времени"

11.03.2021 12:25 Четверг
Категория:
Если Вы заметили ошибку в тексте, выделите необходимый фрагмент и нажмите Ctrl Enter. Заранее благодарны!

Зунттал щархъава лак бизан бувну 77 шин

Автор: Зульмира Юсупова
Источник: Редакция районной газеты "Голос времени"

Лавгмуния ккалай, бучIантIимуния пикри буллай, захIматсса бунугу, бигьасса бунугу, бакIрачIан бувкIмур балглай, 77 шинал манзил лавгунни ЦIуссалакрал районналий ялапар хъанай лакрал миллатрал.

«Хъинмала баньявав хъин хъуниминнал

Гьаз бувну авлахърайн жува бивчусса?»- тIисса ххару бур Сулайман Чугуевлул шэърилуву.

I944-ку шин. ХIукуматрайн ялун дуркIсса оькьини лахъан, Буттал Ватан дуруччин, ярагь кIунттил бугьан шайсса чиваркI Хъундяъвилийн талан лавгун, марцI дурккуну дия лакрал щархъурду. Буттахъул, арсру, ласру, уссурвал дяъвилий талай бунува, гъарибну ливчIсса къари – къужлул, хъами – оьрчIал ялун лухIи кьини кIилчингу ялун дируна.

I944 ку шинал февраль зуруй буттал аьрщарая чачаннал миллат бизан бувкун, СССР данул Министертурал Советрал ва ДАССР данул Обком партиялул ва Министертурал Советрал хьукму бувна дачIра лирчIсса Ауховский районналул аьрщарайн Лакрал ва Ккуллал районная 27 шяравалу дизан дуван. II мартрал кьини лакрал щархъавун бургъилух цIупар кунма, хах- хавар бакъасса хавар бивуна. Гужрай къатрава букан буллай, ца – кIива зурул мутталий дизан дурну дур I200 хозяйство — рях азарунничIан ивсса инсан. Мигу бивкIссар ласру аьрай ливчIсса, мюрщисса оьрчIащалсса щахъами, къари – къужа, дяъвилул инвалидтал. Бачингу бувну бур, ласун шаймур ласияра куну, 3-4 къатлун ца аьравагу дуллуну, гьаттара кунма хьхьичI бавкьуну. Буттал буттахъая ливчIсса, хъунмасса захIмат бивхьуну, чарттая бувсса къатригу, къатлувусса кьай – кьуй, ризкьи – кьинигу кьариртун, лакрал жямат бавчуссар бахьтта арулва гьантлул ххуллийх.

Къабизанну тIий, тарс бацIлай бивкIмий, къатригу ччувччуну, махъмий нигьа бусан бан дуснакь бувссар. Бивзун лавгминнал къатригу, ми махъунмай зана къабикIаншиврул, пякь учин бувну бивкIун бур. ЦIанакул хъинну чансса ливчIун бур ЦIуссалакрал районналул жяматрал дянив ххуллийх нанисса хIаллай цал ва бакIрачIан бувкIмур бусан бюхъайсса инсантал. Оь кьини бакIрачIан дуркIмий буслан бикIайва «Ххуллийх нанинийгу жун чансса бакIрачIан къабувкIссар: дяркъу, марххала, тIювпан. Ккашил ва дякъил чIявусса халкь ххуллийхва литIлай бири – биривний аьрщараву кIучI буллай бикIайва. Аьравалттай буза биширча бакъа, инсан щяикIансса тагьар къадикIайва. Лахъисса ххуллул манзилланий мюрщи – хъуни къакуну, най бивкIру бахьтта. Хьхьувай бигьалаган бавцIусса кIанай жущалла ларсъсса дуки – хIачIиялия дарцунугума лякъайва. Базу тIивтIуну сивсуну, лякьа дуччинну дукра дукан къашайва, цуксса хIаллай бачин багьавив къакIуллихха тIий».

Лахъисса ххуллул манзилгу бивтун, чIяру – чIярусса захIматшивурттугу бакIрачIан дуркIун, цири лакрах ялугьлай диркIсса цIусса миналий? — Тиканнан ххявхсса аьрщи, яла цурдагу багъ – бахчарду буллай, лакрал тIутIайх дичин дурсса.

Зунттал щархъава бизан бувминнах ялугьлай диркIссар хъямала дурсса щархъурду, чяли дирхьуну, аьрщарай бувщусса къатри, дугьан дурасса хъуру, вардиш бакъасса арнил гьава ва ккаши. Ва тагьарданий, кIива- шанма зурул мутталий дизан дурсса Лакрал ва Ккуллал районналул щархъая, I944 ку шинал июнь зуруй дурну дур ЦIуссалакрал район.

Байбивхьуна жулва агьалий ккашил, бургъил ва цIалаллил литIлай. Буччин ка хъирив къалаллай, ливтIуну лякъайсса бивкIун бур щаллусса кулпатру. Ца ивкIуну, уччин гьав дуклай бунува, баяйсса бивкIун бур цамагу ивкIунни тIий. Банмур бухлагаврил ца гьаттаву кIия – шама инсан учлай бивкIун бур. Чапаевкаллал шяраваллил хIатталлив бур ца хъунмасса кьун, кIалабарз хIисаврай бивхьусса. Тарих аьщун бивзун, цIа бакI духларгун дур цIусса миналийн дизан дурсса 27 лакрал шяраваллил, жямат бухва лавгун кIиссурттай буккинса инсантал ливчIуну бур. I944 ку шиная I947 ку шинайн бияннин ливтIуну бур 2000 ливчIусса инсантал.

Бизан бувсса инсантурал оьттул гъухъ руртIуну, цIанасса даражалийн диян дурну дур ЦIуссалакрал район. Шилун биювкун, ккашил циняв бухлавгун къагьан, чан-кьансса шагьнал лачIагу буллуну, дукралун кIанай, гьарцаннайх цанна – цаннасса участокругу дарчIуну дур. Шикку хъинну чансса диркIун дур дугьайсса хъуругу. Бизан бувсса шиналва байбивхьуну бур къатIрацIа марцI дуллай, кавсру чIатIрах бихлай, дугьансса хъуру дуллай. Къурувва чятирду бивщуну, хьхьу- кьини дакъа, мюрщи- хъуни къакуну, зий бивкIун бур цIумина щаллу дуллай. Банмур цамур бивкIун бакъар. Норма биттур къадарча, иникIма къадулайсса диркIун дур. Амма норма биттур дансса хIал чIявуссаннай бивкIун бакъар, зий бивкIун бур рухIру кьацIул дургьуну. Дяъви ккуртал хьуну, хIукумат занакьала хьувкун, байбивхьуну бур вайннал аьхIвал бигьа хъанай. ЦIусса лакрал районгу хьуну дур Республикалул районнаву ца хьичIунсса ризкьи ябавриха, хъуру дугьавриха, багърал ахъулсса ратIавриха зузисса районну.

Лакрал жяматраща бювхъуну бур захIматшиврул хьхьичI ник къарирщуну, ччаннайгу бавцIуну, хьхьичIунгума буккан.

Дахьва занакьала хьуну, яхъананну тIий байбивхьукун, жяматран пикривагу къабагьайхьунссия цивппа цахавар тIий, чийха зий бивкIшиву. Вайннал паракьатсса оьрму ялагу гьалак хьуну бур чачаннал миллат цала аьрщи зана дуллан бивкIукун. Хъинну бигьану, хIукуматрал бакI дургьуминналгу, ялагу хIукму бувну бур I99I ку шинал, лакрал миллат цал ттигу цамур миналийн бизан бан. Зувирахъул шиннардий ЦIуссалакрал жямат бур бучIантIимунил аьзурда бувну, кIибивщуну, бачIи цIусса миналий, бачIи тIурча -шийхва. Миксса бакIрачIан бучIаву къагьану, оьттуй ва гьухъай район тIутIайх дичин даву къагьану, вайннал бакIрачIан оь экьи бутIинсса, жанну харж дуванссагу бувкIунни. I999 ку шинал хьусса дяъвилул иширттаву лакрал миллатрал виричувсса арсваврал цалла жанну харж дурссар ва аьрщи къачагътурая ххассар дуллай.

ЧIявусса кулпатирттай базин къашайсса бярч1урду бивчунни га дяъвилул. ЦIуру – кIуругу тIий, цIунилгу гьарзат щаллу дуллан багьунни районналул щархъан.

Цукунсса кьини бакIрачIан дучIарчагу. гагу лахълай, законналийн мютIийну ялапар хъанай бур лакрал жямат.Укунсса бивкIун бур жуламур миллатрал кьадар.

Добавить комментарий

Добавлять комментарии могут только зарегистрированные и авторизованные пользователи. Комментарий появится после проверки администратором сайта.

8